Przystosowanie się organizmu do zmienionej budowy przewodu pokarmowego po operacji wymaga czasu i przestrzegania odpowiednich zaleceń żywieniowych dotyczących jakości posiłków jak również zasad dotyczących sposobu ich przygotowywania oraz spożywania.

W okresie pooperacyjnym należy zachować szczególną dbałość o zastosowanie się do zasad diety łatwostrawnej, bogatobiałkowej, z ograniczeniem ciężkostrawnych tłuszczów zwierzęcych oraz błonnika. Ponadto należy pamiętać o tym, iż gastrektomia oraz resekcja żołądka są zabiegami, które powodują że wzrasta zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze.

Jakimi zatem zaleceniami żywieniowymi powinieneś/powinnaś kierować się po przebytej operacji?

• Ogranicz spożycie cukrów prostych aby uniknąć wystąpienia zespołu typu „dumping syndrome”.

Wyeliminuj zatem z diety cukier, miód, słodycze, pieczywo cukiernicze, napoje z dodatkiem cukru, słodzony nabiał, dżemy. Ryzyko wystąpienia zespołu poresekcyjnego będzie również nasilała fruktoza pochodząca z bardzo słodkich dojrzałych owoców, soków owocowych oraz syropu glukozowo-fruktozowego a także wszelkich przetworzonych produktów z jego zawartością.

Wczesny zespół poresekcyjny następuje od razu po jedzeniu. Po 20-30 minutach od spożytego posiłku może pojawić się dyskomfort ze strony przewodu pokarmowego w postaci nudności, wymiotów, biegunki, uczucia pełności w nadbrzuszu, odbijania, kurczowych bólów brzucha. Mogą pojawić się także objawy takie jak: tachykardia, obfite pocenie się, spadek ciśnienia tętniczego, zawroty głowy a nawet omdlenia.

Przyczyną takiego stanu jest nagłe przejście stężonej masy pokarmowej do światła jelita. Przed operacją żołądek umożliwiał rozdrobnienie pokarmu do mniejszych cząsteczek. Z kolei w okresie pooperacyjnym, do jelita cienkiego w przyspieszonym tempie trafia roztwór hipertoniczny o zwiększonej osmolarności – powoduje to szybkie przenikanie płynu pozakomórkowego do światła jelita w celu uzyskania izotoniczności. U zdrowej osoby przejście z żołądka do jelita czczego trwa ok. 3 godziny, a po resekcji przejście z żołądka do jelita czczego wynosi tylko 1 godzinę. U osoby zdrowej podczas pierwszej godziny z żołądka do jelita czczego przechodzi 50% treści, podczas drugiej 30%, i podczas trzeciej 20%. Po resekcji natomiast w ciagu tej jednej godziny dostanie się prawie 95 procent treści. Jest to równoznaczne z ryzykiem biegunki tłuszczowej.

Podwyższone ciśnienie osmotyczne w jelitach i związane z tym napięcie ich błony śluzowej jest bodźcem do wydzielania wazoaktywnych hormonów (serotonina, CCK, neurotensyna) co wzmaga perystaltykę oraz wydzielanie insuliny. Ponadto w wyniku przemieszczania się wody następuje spadek ciśnienia tętniczego, co prowadzi do zaburzeń w układzie sercowo-naczyniowym.

Objawy późnego „dumping syndrome” występują od 2 do 3 godzin po spożyciu posiłku bogatego w cukry proste. Po resekcji żołądka, cukry proste znacznie szybciej trafiają do światła jelita i co więcej glukoza z łatwością się wchłania. Konsekwencją jest jej szybko narastające stężenie we krwi, a co za tym idzie stymulacja trzustki do intensywnego wyrzutu insuliny. Nadmierna odpowiedź hormonalna niesie ze sobą ryzyko hipoglikemii. Objawy które wtedy następują to przede wszystkim: wrażenie pustego żołądka wraz z towarzyszącym uczuciem silnego głodu, poczucie niepokoju, roztargnienie i splątanie, przyspieszona akcja serca, drżenie rąk, nadmierne pocenie się.

Objawy towarzyszące zespołowi poresekcyjnemu można zredukować, zwiększając ilość posiłków i zmniejszając ich objętość. Opóźnienie pasażu pokarmu przez przewód pokarmowy można uzyskać poprzez odpoczynek po posiłku w pozycji siedzącej. Podobny efekt można uzyskać dodając niewielką ilość tłuszczu w postaci masła lub oleju lnianego do posiłku, ponieważ tłuszcz spowalnia opróżnianie żołądka. W celu uniknięcia znacznych wzrostów insuliny we krwi, niezbędne jest również rozłożenie spożywanych w ciągu całego dnia węglowodanów. Zalecana jest również rezygnacja ze słodzonych napojów między posiłkami.

• Zasadniczym elementem diety po resekcji żołądka jest zatem sposób przyjmowania posiłków.

Należy spożywać częstsze posiłki o mniejszej objętości. Zaleca się od 5 do 8 małych posiłków spożywanych w regularnych odstępach czasowych (co 2-3 godziny). Dzięki temu zmniejszymy ryzyko wystąpienia takich dolegliwości, jak np. wzdęcia, nudności, bóle brzucha, które mogą pojawić się po spożyciu zbyt obfitego posiłku.

• Wskazany jest niewielki posiłek późnowieczorny lub nocny, aby uniknąć hipoglikemii.

U zdrowych osób nie dochodzi do takiej sytuacji, ponieważ rozłożone w czasie, stopniowe opróżnianie żołądka zapewnia ciągłość podaży substancji odżywczych do światła jelita, jeszcze wiele godzin po zakończeniu posiłku.

• Zwróć uwagę na odpowiednią temperaturę i konsystencję pożywienia.

Najbezpieczniej, zwłaszcza w pierwszych tygodniach pooperacyjnych spożywać pokarmy o temperaturze pokojowej. Skrajne temperatury posiłków i napojów (zbyt zimne lub zbyt gorące) mogą działać drażniąco na śluzówkę jelita.

• Konsystencja posiłków powinna być papkowata.

Dzięki temu możemy zmniejszyć drażniące działanie pokarmu na przewód pokarmowy i ułatwić proces trawienia. Posiłki powinny być gęste, nie powinny być całkowicie płynne gdyż prowadzi to do skrócenia czasu pasażu jelitowego. To z kolei może generować biegunki oraz zmniejszać przyswajanie składników odżywczych ze spożytych posiłków. Do zagęszczania potraw można stosować preparat NUTILIS CLEAR.

• Nie zapominaj też o dokładnym przeżuwaniu każdego kęsa przed połknięciem.
• Posiłki, dla zachęty i rozbudzenia apetytu powinny być wizualnie atrakcyjne i urozmaicone.
• Pamiętaj o odpoczynku w pozycji siedzącej lub z lekko uniesioną głową i tułowiem przez około 20 minut po posiłku.

Należy natomiast unikać leżenia płasko. Dzięki temu pokarm w jelitach będzie poruszał się wolniej, a jednocześnie zmniejszone zostanie prawdopodobieństwo cofania się treści pokarmowej do przełyku.

• Nie zaleca się popijania w trakcie posiłku.

Najkorzystniej jest zadbać o małe porcje nawodnienia (100-200ml) w okresach międzyposiłkowych (30-60 minut przed lub po posiłku). Jest to szczególnie istotne u pacjentów z brakiem apetytu.

• Nadmiar soli w diecie nie jest wskazany.

Sól w potrawach zastępuj delikatnymi ziołami takimi jak np. majeranek, tymianek, oregano, bazylia, kukuma, cynamon, wanilia. Pamiętaj też o ograniczeniu spożycia warzyw, mięsa i owoców konserwowanych oraz kiszonych, wędzonych, słonych przekąsek a także wszelkich innych dosalanych potraw.

• Bezpośrednio po zabiegu przewód pokarmowy wymaga odciążenia,aby wytworzone zespolenie nie było drażnione i mogło się zagoić.

Należy zatem ograniczyć błonnik nierozpuszczalny poprzez:

– zastąpienie pełnoziarnistych produktów zbożowych (pieczywo razowe, grube kasze), pieczywem pszennym lub pszenno-żytnim, jasnymi makaronami, białym ryżem i drobnymi kaszami (manna, kukurydziana, jaglana, kuskus)

– obieranie warzyw i owoców ze skórki, gotowanie ich, rozdrabnianie i przecieranie

– eliminację produktów wzdymających, czyli nasion roślin strączkowych (fasola sucha, groch, groszek zielony, soczewica), warzyw kapustnych (kapusta, kalafior, brukselka), a także grzybów i pieczarek oraz warzyw zawierających duże ilości olejków eterycznych, działających drażniąco (cebula, czosnek).

• W diecie łatwostrawnej ograniczeniu ulega zawartość tłuszczu, a w szczególności tłuszczów odzwierzęcych.

Wyeliminować należy zatem produkty tłuste i ciężkostrawne (tłuste mięsa – baranina, gęś, kaczka, tłuste mięso wieprzowe i wołowe, kiełbasy, salami, pasztety, podroby, tłuste sery – żółte, topione, pleśniowe, śmietankowe, feta, dojrzewające,  twarde margaryny, czekolady, ciastka, ciasta z kremem)

Nieodpowiednie są też ciężkostrawne i tłuste dania takie jak tłuste sosy, zupy zaprawiane śmietaną, zasmażką, oraz wszelkie dania przygotowane z zastosowaniem takiej obróbki termicznej jak np. smażenie, grillowanie, wędzenie, duszenie w dużej ilości tłuszczu, panierowanie.

Potrawy należy przygotowywać, wykorzystując takie techniki kulinarne jak: gotowanie, gotowanie na parze, duszenie bez dodatku tłuszczu i obsmażania, pieczenie w folii.

Korzystne może być zastosowanie oleju będącego źródłem średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych MCT, które są dobrze tolerowane i łatwo się wchłaniają. Warto włączyć tego rodzaju olej do jadłospisu w przypadku wystąpienia biegunek tłuszczowych. Tłuszcze MCT wchłaniają się bez udziału soli żółciowych i lipazy – stanowią zatem doskonałe rozwiązanie w tym wypadku. Tłuszcze te spowalniają przechodzenie pokarmu przez przewód pokarmowy, a to wydłuża czas kontaktu pokarmu ze sluzówką jelit. Pokarm jest przez dłuższy czas poddawany działaniu enzymów trawiennnych a to wpływa na zwiekszenie ilości przyswojonych skladników z pożywienia. Tłuszcze MCT zapewniają organizmowi dodatkowe źródło energii, co jest bardzo istotnym elementem w przypadku osób zagrożonych niedożywieniem. Dzięki temu pozwalają na lepsze wykorzystanie białka w celach budulcowych i nie zużywania go w celach energetycznych.

• Unikać należy produktów pobudzających wydzielanie soku żołądkowego.

W związku z powyższym należy wyeliminować ostre przyprawy (pieprz, chili, papryka, musztarda, ocet, chrzan).

Posiłki mocno doprawione i pikantne pobudzają wydzielanie kwasu solnego i enzymów trawiennych, dlatego nie powinny być spożywane. Smak potraw można wzbogacić przez dodatek łagodnych ziół i przypraw, takich jak koperek, majeranek, bazylia, wanilia, pietruszka.

Zrezygnuj także z picia kawy, kakao, alkoholu, słodkich soków owocowych. Z kolei surowe soki owocowe i warzywne należy rozcieńczać wodą i wprowadzać do diety stopniowo. Nie należy sięgać po takie herbatki ziołowe jak np. mięta gdyż zmniejsza ona napięcie dolnego zwieracza przełyku i zwiększa ryzyko refluksu.

• Ważnym elementem składowym diety jest odpowiednia zawartość białka.

Dobowa podaż białka powinna oscylować na poziomie 1,5-2g białka na każdy kilogram masy ciała. Dlatego dieta w okresie rekonwalescencji ma charakter bogatobiałkowy, a składnik ten powinien się znaleźć w każdym posiłku. Wskazane jest, aby większą część stanowiło pełnowartościowe białko pochodzenia zwierzęcego w postaci chudego mięsa, jaj na miękko, ryb.

Właściwy poziom białka to istotny czynnik warunkujący prawidłowe gojenie ran, zespoleń operacyjnych, regenerację tkanek opartą na fizjologicznych mechanizmach immunologicznych.

• W okresie poopoeracyjnym, zaraz po rozpoczęciu żywienia doustnego nabiał może być źle tolerowany.

Produkty mleczne mogą być jedną z przyczyn wystąpienia zespołu poposiłkowego. Z tego względu powinno się je wprowadzać do diety stopniowo. Nie zaleca się spożywania mleka, jednak można spróbować włączyć do diety fermentowane produkty mleczne, które zawierają znacznie mniej laktozy takie jak: sery twarogowe, jogurty naturalne, kefiry, maślankę. W przypadku złej tolerancji nabiału zwierzęcego, zamiennie można stosować produkty roślinne np. napoje migdałowe, ryżowe, owsiane itp.

• Uważaj na niedobory niektórych składników pokarmowych.

Dieta po resekcji żołądka powinna być zbilansowana, bogata we wszelkie potrzebne składniki odżywcze, aby możliwie najskuteczniej zapobiegać niedoborom pokarmowym powstałym na skutek stresu operacyjnego, głodzenia i samego wpływu choroby nowotworowej jak i zaburzeń trawienia i wchłaniania wynikających z przebytej operacji.

Pierwszym składnikiem, który zazwyczaj wymaga suplementacji jest witamina B12. Po operacji zaburzone jest jej wchłanianie gdyż proces ten wymaga związania jej z nośnikiem białkowym – czynnikiem Castle’a, produkowanym i wydzielanym w komórkach okładzinowych żołądka.

Zabiegi chirurgiczne obejmujące żoładek mogą także znacząco zmniejszyć wchłanianie wapnia i żelaza z przewodu pokarmowego, co związane jest m.in. ze zmniejszeniem wydzielania kwasu chlorowodorowego.

Innymi cennymi składnikami odżywczymi na które należy zwrócić szczególną uwagę bilansując jadłospis są przede wszystkim: kwasy Omega 3, witamina D, cynk, arginina, nukleotydy.

• Monitoruj masę ciała.

W przypadku utraty masy ciała dietę warto wzbogacać zarówno pod względem białkowym jak i kalorycznym. Warto zatem fortyfikować posiłki stosując produkty typu ONS (oral nutrition supplements) – żywność medyczną dedykowaną żywieniowemu wsparciu pacjentów niedożywionych lub zagrożonych niedożywieniem. Pamiętaj jednak o ryzyku wystąpienia dumping syndrome. Z tego względu wybieraj preparaty ONS o niskim indeksie glikemicznym. Produktami tymi możesz wzbogacić swoją własną zupę, koktajl, jogurt, owsiankę, domowe lody, puree, musy, kisiele, pulpety itp.

Aby białko mogło jak najlepiej spełnić swoją funkcję, posiłki najlepiej rozpoczynać od spożywania produktów będących jego źródłem.  Białko powinno również być rozłożone równomiernie na wszystkie posiłki w ciągu dnia. Pamiętaj też o pokryciu adekwatnego zapotrzebowania energetycznego celem lepszego wykorzystania białka nie do funkcji energetycznej ale budulcowej.

• Obserwuj swój organizm i rozszerzaj dietę łatwostrawną na odpowiednim dla Ciebie etapie.

Po kilku miesiącach od zabiegu gastrektomii lub resekcji żołądka, przewód pokarmowy przystosowuje się do nowych warunków, jednak zdolności adaptacyjne są u każdego odmienne, ze względu na różny wiek i stan zdrowia, dlatego u niektórych osób okres ten może ulec wydłużeniu.

Jeśli nie ma takiej konieczności – nie powinno się przedłużać stosowania diety łatwostrawnej, ponieważ dostarcza ona mało błonnika i może się przyczynić do niedoborów pokarmowych. Po okresie rekonwalescencji wskazane jest ostrożne rozszerzanie jadłospisu połączone z obserwacją reakcji organizmu na wprowadzanie nowych składników. Przy dobrej tolerancji, warto włączyć do jadłospisu grubsze kasze, razowe makarony, pełnoziarniste pieczywo, surowe warzywa, również strączkowe po prawidłowej obróbce kulinarnej. Pamiętaj jednak, iż nowe produkty należy wprowadzać stopniowo, pojedynczo i w niewielkich ilościach. Warto prowadzić dzienniczek żywieniowy, który ułatwi monitorowanie tolerowanych grup pokarmowych.

Treść powyższego artykułu ma wyłącznie charakter informacyjny i nie może zastępować indywidualnej porady medycznej, diagnozy ani leczenia.

PIŚMIENNICTWO:

1. Szawłowski A.W., Gromadzka – Ostrowska J.; Dietetyka w chorobach nowotworowych. PZWL Wydawnictwo Lekarskie Wydanie I, Warszawa 2022. ISBN 978-83-01-22336-6.
2. Grzymisławski M. Dietetyka kliniczna. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2023. ISBN 978-83-200-5670-9
3. Dieta po gastrektomii – ważne informacje dla pacjenta – ForumOnkologiczne.pl
4. Kim HI., Hyung W.J., Song K.J. et al. Oral Vitamin B12 Replacement: An Effective Treatment for Vitamin B12 Deficiency After Total Gastrectomy in Gastric Cancer Patients. Ann Surg Oncol 18, 3711–3717 (2011). https://doi.org/10.1245/s10434-011-1764-6
5. Furuta R, Hatao F, Itokawa M, Yamazaki R, Morikawa Y, Honda M, Imamura K, Ishibashi Y, Morita Y. Feasibility and Safety of Super Energy-dense Oral Nutritional Supplementation in Postoperative Gastric Cancer Patients. Cancer Diagn Progn. 2023 Jul 3;3(4):514-521. doi: 10.21873/cdp.10248. PMID: 37405225; PMCID: PMC10316057.
6. Dieta po resekcji żołądka | Nestlé Health Science (nestlehealthscience.pl)
7. ESMO-ACF Stomach Cancer Guide for Patient PL