Dieta w chorobie nowotworowej. Jak powinien odżywiać się pacjent onkologiczny?

 

Poradnictwo dietetyczne powinno towarzyszyć KAŻDEMU etapowi leczenia pacjenta z chorobą onkologiczną.

 

Najkorzystniejszym rozwiązaniem jest wprowadzenie edukacji żywieniowej tuż po rozpoznaniu choroby nowotworowej, celem utrzymania prawidłowej masy ciała i zapobieganiu niedożywienia. Sposób żywienia należy dostosować do rodzaju nowotworu oraz stopnia jego zaawansowania, jak również zastosowanego leczenia.

Nie istnieje jeden „szablonowy” model dla każdego pacjenta z chorobą nowotworową.

Część chorych będzie wymagało zbilansowanych posiłków lekkostrawnych z ograniczeniem podaży błonnika frakcji nierozpuszczalnej, inni będą potrzebowali diety z wprowadzonymi modyfikacjami w postaci diety bezlaktozowej, bezglutenowej, zapierającej typu BRAT, czy też diety typu low Fodmap z ograniczeniem łatwo fermentujących węglowodanów. W niektórych sytuacjach stan pacjenta będzie wymagał ograniczenia podaży tłuszczu w diecie, a w innych sytuacjach umiejętnego połączenia diety niskotłuszczowej z jednoczesnym zadbaniem o utrzymanie masy mięśniowej.

Dieta będzie w dużej mierze zależała również od chorób współistniejących z jakimi boryka się pacjent więc przykładowo przy cukrzycy należy dodatkowo skupić się na prawidłowym wyborze źródeł węglowodanów i ograniczeniu węglowodanów łatwoprzyswajalnych w diecie. W niektórych chorobach nerek natomiast wymagane będzie umiejętne zbilansowanie ilości białka w diecie.

 

Natomiast u każdego pacjenta, dieta ZAWSZE powinna pokrywać jego indywidualne zapotrzebowanie na podstawowe składniki diety: białko, węglowodany, tłuszcze, witaminy, minerały i wodę.

Stosowanie diet eliminacyjnych w zakresie podstawowych makroskładników jest niedopuszczalne, szczególnie diety eliminującej białko. Niemniej jednak niektóre sytuacje kliniczne wymagają modyfikacji ilości i jakości podawanych z dietą białek, tłuszczy i węglowodanów, o czym decyduje lekarz.

Stosowanie niezbilansowanych diet restrykcyjnych, czy też  diet alternatywnych (dieta Gersona, dieta Budwig, diety ketogeniczne, diety głodówkowe), oraz suplementów alternatywnych, których zastosowanie nie ma poparcia w badaniach naukowych, może indukować pogorszenie stanu odżywienia oraz rozwój licznych powikłań, a w konsekwencji odroczenie lub przerwanie terapii.

 

Podaż białka u dorosłego człowieka z chorobą nowotworową powinna wynosić 1,2–2,0 g/kg masy ciała/dobę, a podaż energii 25–35 kcal/kg masy ciała/dobę. W przypadku pacjentów prawidłowo odżywionych lub niedożywionych przeliczenia powinno się dokonywać na aktualną masę ciała, zaś w przypadku pacjentów otyłych — na idealną masę ciała.

Bardzo wyniszczeni chorzy powinni otrzymywać 35–45 kcal/kg masy ciała/dobę, przy podaży białka rzędu 2–3 g/kg masy ciała/dobę.

Podaż energii z makroskładników powinna być dostosowana indywidualnie i oscylować w takich przedziałach jak:

• węglowodany — 35–50%,
• tłuszcze — 30–50%,
• białko — 15–20%.

 

Leczenie żywieniowe będzie skuteczne pod warunkiem że będzie kompletne, a to oznacza, iż wszystkie składniki, w tym elektrolity, witaminy i pierwiastki śladowe, powinny być podawane w ilościach pokrywających zapotrzebowanie dobowe (RDA — recommended daily allowance).

Zwiększone ilości mikroskładników można przyjmować tylko w sytuacji udokumentowanego niedoboru bądź sytuacji klinicznej, która na pewno taki niedobór wywoła, jak na przykład niedobór witaminy B12 po całkowitej gastrektomii.

Zaleconą podaż powyższych należy regularnie monitorować u lekarza i dietetyka klinicznego oraz poddawać modyfikacji na podstawie wyników badań laboratoryjnych oraz w zależności od zmieniających się potrzeb organizmu.

 

Każdej osobie chorej, z niedożywieniem i ryzykiem rozwoju niedożywienia, która nie jest w stanie za pomocą zwykłej diety pokryć swojego indywidualnego zapotrzebowania na składniki pokarmowe rekomenduje się włączenie do diety preparatów typu ONS (oral nutritional supplements – doustne suplementy pokarmowe).

Będą one wsparciem żywieniowym między innymi dla pacjentów z nowotworami głowy i szyi,  po operacjach żołądka, trzustki, a także dla pacjentów poddawanych radioterapii przewodu pokarmowego oraz klatki piersiowej. Będą również stanowiły niezbędny element diety w przypadku chorych ze znacznie zmniejszonym apetytem, jadłowstrętem, kserostomią, mucositis i w wielu innych dolegliwościach towarzyszących.

Najbardziej idealnym rozwiązaniem jest stosowanie ich pod nadzorem medycznym gdyż tylko właściwy dobór preparatu do indywidualnego problemu zdrowotnego chorego, z uwzględnieniem aktualnego stanu przewodu pokarmowego, gwarantuje osiągnięcie zamierzonego celu.

 

Korzyści jakie niesie ze sobą włączenie ich do codziennego menu to przede wszystkim:

• Zwiększenie spożycia składników odżywczych
• Zwiększenie masy i siły mięśniowej, a tym samym zapobieganie sarkopenii
• Zmniejszenie ryzyka niedożywienia oraz powikłań
• Znaczące skrócenie długości hospitalizacji

 

Innymi zaletami ONS są:

• koncentracja kalorii i składników odżywczych w małej objętości;
• wygoda stosowania: zbilansowany preparat — gotowy do użycia, nie wymaga skomplikowanych czynności kulinarnych, można go dowolnie mieszać z produktami naturalnymi, schładzać, delikatnie podgrzewać;
• możliwość dostosowania składu preparatu do wymagań żywieniowych, jakie dyktuje choroba, na przykład preparaty niskobiałkowe dla pacjentów z niewydolnością nerek w fazie przeddializacyjnej, produkty o niskim indeksie glikemicznym dla osób z cukrzycą;
• są one produkowane z wysokiej jakości składników naturalnych, nie zawierają cholesterolu i glutenu oraz są klinicznie wolne od laktozy i puryn.
  W zależności od wskazań klinicznych istnieje możliwość wyboru preparatu z błonnikiem lub bez niego;
• Bezpieczeństwo mikrobiologiczne – są pakowane w atmosferze jałowej (sterylizowane UHT) i dzięki temu są wolne od kontaminacji bakteryjnej.

Oprócz preparatów typu ONS, fortyfikację („wzbogacanie”) żywności możemy przeprowadzać poprzez zwiększenie gęstości kalorycznej oraz wartości odżywczej posiłków. Osiągniemy to poprzez dodatek do potraw takich produktów jak: masło, śmietanka, czekolada gorzka, miód, jaja, oleje roślinne, mleko kokosowe, gęste kasze, zmielone orzechy, mięso itp. Produkty te należy wprowadzić do menu w ilościach dostosowanych do stanu klinicznego chorego.

 

Jednym z bardzo ważnych składników diety o działaniu immunomodulującym są kwasy tłuszczowe Omega 3.

Posiadają wysoki potencjał przeciwzapalny poprzez ich wpływ na redukcję stężenia cytokin prozapalnych w osoczu krwi

Ich stosowanie przyczynia się przede wszystkim do:

• Ograniczenia utraty beztłuszczowej masy ciała a tym samym przeciwdziałaniu kacheksji
• Poprawy apetytu co pozwala na stabilizację lub wzrost masy ciała
• Wzmocnienia działania chemioterapii na komórki nowotworowe
• Spowolnienia wzrostu guza oraz hamowaniu przerzutowaniu

Należy podkreślić, że ludzki organizm nie jest w stanie syntetyzować wielonienasyconcyh kwasów tłuszczowych. Z tego względu należy dostarczać je wraz z dietą, co jest szczególnie istotne u pacjentów onkologicznych, u których nasilony jest stan zapalny ze względu na wzmożone procesy metaboliczne i kataboliczne.

Korzyści kliniczne obserwowane są przy spożyciu co najmniej 2g na dzień

 

PODSUMOWUJĄC DIETA OSOBY CHOREJ NA NOWOTWÓR POWINNA:

 

• zapobiegać powstawaniu niedożywienia chorego
• pokrywać zwiększone zapotrzebowanie na energię i bialko oraz odpowiednią ilość płynów
• wzmacniać pracę ukladu immunologicznego
• być dostosowana do współwystępujących dolegliwości: nudności, biegunki, zaparcia, kserostomia, mucositis
• Eliminować produkty, które mogą wchodzić w reakcje z lekami cytostatycznymi: cytrusy – szczególnie grejpfruty, granaty, zioła – żeń-szeń, jeżówka, miłorząb dwuklapowy, dziurawiec zwyczajny
• uwzględniać preferencje żywieniowe i smakowe pacjenta oraz konsystencję posiłków dopasowaną do etapu diety
• Spełniać wszystkie niezbędne zasady higieny oraz eliminować zywność, która mogłaby być źródłem zakażeń przez bakterie, wirusy, mykotoksyny. Z tego względu nie wolno spożywać żadnych produktów surowycch typu mięso, ryby, sushi, wędliny długodojrzewające, mleko niepasteryzowane, serów pleśniowych i długodojrzewających

Ponadto prawidłowe żywienie w trakcie leczenia onkologicznego jest elementem terapii wspomagających jednak należy podkreślić, iż odgrywa istotną rolę w zapewnieniu pełnej skuteczności terapii podstawowych.

Ważnym aspektem odpowiedniego żywienia pacjentów onkologicznych jest zapewnienie adekwatnej podaży oraz rozkładu białka w codziennej diecie oraz zapewnienie prawidłowej gęstości energetycznej posiłków.

Należy również pamietać, że niedożywienie białkowo-energetyczne niesie za sobą poważne konsekwencje w postaci:

• utraty beztłuszczowej masy ciała
• problemów z gojeniem się ran pooperacyjnych/ odczynów popromiennych
• Niższej skuteczności oraz wyższej toksyczności stosowanych terapii
• Niedoborów składników odżywczych
• Nasilenia stanu zapalnego

 

Treść powyższego artykułu ma wyłącznie charakter informacyjny i nie może zastępować indywidualnej porady medycznej, diagnozy ani leczenia.

 

Źródło:

Leczenie żywieniowe Nutritional treatment. Kłęk S., Kapała A. Oncol Clin Pract 2018; 14. DOI: 10.5603/OCP.2018.0028.

Standardy leczenia żywieniowego w onkologii. Stanisław Kłęk, Michał Jankowski, Wiesław Janusz Kruszewski, Jacek Fijuth, Aleksandra Kapała, Paweł Kabata, Piotr Wysocki, Maciej Krzakowski, Piotr Rutkowski. Oncol Clin Pract 2015; 11: 172–188

Dingemans AM et al. High Protein Oral Nutritional Supplements Enable the Majority of Cancer Patients to Meet Protein Intake Recommendations during Systemic Anti-Cancer Treatment: A Randomised Controlled Parallel-Group Study. Nutrients. 2023 Dec 7;15(24):5030. doi: 10.3390/nu15245030. PMID: 38140289; PMCID: PMC10745925.

Muscaritoli M. et al. ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in cancer. Clin Nutr. 2021 May;40(5):2898-2913. doi: 10.1016/j.clnu.2021.02.005. Epub 2021 Mar 15. PMID: 33946039.

Gray A, Dang BN, Moore TB, Clemens R, Pressman P. A review of nutrition and dietary interventions in oncology. SAGE Open Med. 2020 Jun 1;8:2050312120926877. doi: 10.1177/2050312120926877. PMID: 32537159; PMCID: PMC7268120.

Lane J, Brown NI, Williams S, Plaisance EP, Fontaine KR. Ketogenic Diet for Cancer: Critical Assessment and Research Recommendations. Nutrients. 2021 Oct 12;13(10):3562. doi: 10.3390/nu13103562. PMID: 34684564; PMCID: PMC8539953.

Szawłowski A.W., Gromadzka-Ostrowska J. „Dietetyka w chorobach nowotworowych” PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Wydanie I, Warszawa 2022

Freitas RDS, Campos MM. Protective Effects of Omega-3 Fatty Acids in Cancer-Related Complications. Nutrients. 2019 Apr 26;11(5):945. doi: 10.3390/nu11050945. PMID: 31035457; PMCID: PMC6566772.